Các đời chúa Trịnh lâu dài trong 243 năm (1545-1787), trải qua 12 đời chúa, bao gồm:
Trịnh Kiểm (1545-1570) Trịnh Doanh (1740-1769)Trịnh Tùng (1570-1623) Trịnh Sâm (1767-1782)Trịnh Tráng (1623-1652) Trịnh CánTrịnh Tạc (1653-1682) Trịnh Tông (1782-1786)Trịnh Căn (1682-1709) Trịnh Bồng (từ 9/1786 cho 9/1787) Trịnh cương (1709-1729) Trịnh Giang (1729-1740)
♦ vắt tổ Minh Khang - Thái vương vãi Trịnh Kiểm (1545-1570): Trịnh Kiểm tín đồ làng Sóc Sơn, thị trấn Vĩnh Lộc, tỉnh
Bạn đang xem: Chúa trịnh là ai
♦ Thành tổ Triết vương - Trịnh Tùng (1570-1623): Theo lắp thêm tự chủ yếu thống nối ngôi chúa nằm trong về Trịnh Cối, là con bà xã cả. Nhưng mà Trịnh Cối mê mẩn mê tửu sắc, ngày càng kiêu ngạo càn rỡ. Những tướng bên dưới quyền Cối càng ngày xa lìa. Vì thế chỉ nhị tháng sau thời điểm Trịnh Kiểm mất, tháng 4 năm Canh Ngọ (1570), các quan tướng của Trịnh Kiểm như Lê Cập Ðệ, Trịnh Vĩnh Thiệu, Trịnh Bách, Phan công trạng đem quân bản bộ đến với Trịnh Tùng, yêu mong Tùng lên cố Trịnh Cối. Trịnh Tùng là con thứ của Trịnh Kiểm với Ngọc Bảo, phụ nữ Nguyễn Kim. Trịnh Tùng khôi ngô, có tài năng thao lược, biết cách lấy lòng những tướng sĩ, được Trịnh Kiểm cực kỳ yêu mến. Nhưng do là con thứ nên Tùng không dám tranh quyền với Trịnh Cối. Ðược các quan quân tôn phò, Tùng đề xuất cùng họ rước quân với voi chạy cho hành tại yên Trường cùng yết loài kiến vua Lê. Phúc Lương hầu Trịnh Tùng cùng với Lê Cập Ðệ mật tâu vua tránh hành tại vào cửa ngõ Vạn Lại, chia quân canh phòng đề phòng Trịnh Cối. Hôm sau Trịnh Cối đích thân đốc các tướng đem hơn một vạn quân xua đuổi theo đến tận cửa ngõ Vạn Lại, đóng góp quân vây hãm ở ngoài. Hai bên cầm cự nhau vài ba ngày, sai fan đưa thư đi lại chửi bươi lẫn nhau. Cuộc tranh giành kéo dài đến 7 ngày trời, vua Lê bắt buộc cho sứ ra chiêu dụ những tướng ở bên phía ngoài và răn dạy giảng hoà. Vua Lê biết là ko thể sử dụng lời lẽ hoà giải được bèn sai các tướng ra sức chống giữ. Trịnh Cối thấy đánh mãi ko phá được thành, ngần ngại, từ bỏ lui quân về dinh Biện Thượng.Biết bằng hữu họ Trịnh sẽ đem quân pk để tranh ngôi chúa, mon 8 năm Canh Ngọ (1570), vua Mạc không nên Mạc Kính Ðiển lấy đại quân 10 vạn fan và 700 con thuyền đánh vào Thanh Hoá. Quân Mạc tiến như vũ bão vào tận cửa ngõ Linh Trường, chi Lăng, Hội Triều. Quân bộ đội Mạc đóng góp dinh trại trên Hà Trung, 2 bên bờ sông khói lửa liên tiếp kéo dãn tới 10 dặm. Trịnh Cối lúng túng bèn đem vợ con và các thuộc tướng cho hàng quân Mạc. Mạc Kính Ðiển đồng ý và phong Cối làm Trung Lương hầu, những quan theo Cối thì được phong tước công.Thế quân Mạc ngày dần mạnh, thực trạng rất nguy kịch, Vua Lê sắc phong Trịnh Tùng có tác dụng Trưởng quận công tiết chế thuỷ cỗ chỉ dinh, ráng quân đánh Mạc. Bản thân vua Lê cũng tạm có tác dụng tướng lãnh đạo một nhóm quân lấy ra đóng tại thị trấn Ðông Sơn. Nhờ kia thanh rứa của quân nam triều lại khởi sắc, mấy lần quân Bắc triều tấn công đều thất bại. Tháng 12 năm ấy, sau 4 tháng tấn công vào thành không win được. Mạc Kính Ðiển lại rút quân ra Bắc. Trịnh Cối cùng người mẹ và bà xã con với trên 1000 quân đuổi theo quân Mạc. Quân Bắc triều rút rồi, nội bộ Nam triều lại lục đục, Lê Cập Ðệ mong muốn giết Trịnh Tùng nhằm giành quyền lại mang lại họ Lê. Mấy lần bày mưu mời Trịnh Tùng xuống thuyền uống rượu với ngắm trăng, cơ mà Tùng biết cho nên việc không thành. Lê Cập Ðệ bị Trịnh Tùng giết. Vua Lê thấy thế trong trái tim không yên, lại nghe những quan sàm pha vẫn đêm đem 4 hoàng tử chạy vào thành Nghệ An, sẽ là năm Nhâm Thân (1572).Trịnh Tùng mang lại đón hoàng tử lắp thêm 5 của vua Lê là Duy Ðàm, lập làm cho vua. Vua Lê phong Tùng có tác dụng Ðô tướng ngày tiết chế các sứ thuỷ bộ chủ dinh kiêm cai quản binh chương quân quốc trọng sự. Tùng rứa trọn quyền vào triều, ngoài trấn, vua Lê chỉ cần bù nhìn.Từ lúc Tùng núm trọng binh quyền, lực lượng phía phái nam triều khỏe khoắn lên nhiều, quân Trịnh bắt đầu lại mở các cuộc tấn công ra Bắc.Tháng 9 năm gần kề Thân (1584) Trịnh Cối chết trên khu đất Bắc triều. Vua Mạc sai fan đến có tác dụng lễ viếng; lại sai gửi trả linh cữu về quàn ngơi nghỉ chân núi Quân Yên huyện Yên Ðịnh, đặt lễ cúng, dâng biểu xin vua Lê tha tội, truy vấn tôn Cối là Thái phó trung quận công, cho nhỏ là Trịnh Xuân nhằm tang bác.Sau hơn 10 lần liên tiếp mở những đợt tiến công ra Bắc, sau cùng Trịnh Tùng đã vượt qua được quân nhà Mạc, phục sinh được ghê thành Thăng Long. Trong một cuộc vây quét dư đảng của nhà Mạc, quân Trịnh Tùng dồn quân Mạc lên vùng biên cương phía Bắc. Tự đó, mặc dù lực lượng của Mạc còn khá đông mà lại không tụ lại được nhưng chỉ hoạt động riêng biệt ở các tỉnh miền núi với trung du phía Bắc.Năm Ất hương thơm (1595), Trịnh Tùng vào Thăng Long bắt đầu tổ chức bộ máy cai trị đồ sộ của bậc đế vương. Tùng mang đến đóng một cỗ xe pháo rất long lanh theo mẫu Nguyễn Hoàng thiết kế. Tùng không đúng sứ sang công ty Minh xin sắc phong cho doanh nghiệp là Ðô thống chế tổng cai quản quốc chủ yếu thượng phụ, tước an toàn vương. Tùng vẻ ngoài cho vua Lê được thu thuế 1000 xóm (gọi là lộc thượng tiến) và 5000 quân túc vệ, 7 voi và trăng tròn chiếc thuyền rồng.Trịnh Tùng đến lập phủ riêng có đủ cả lục phiên tương tự lục cỗ của triều vua. Bao phủ chúa bao gồm toàn quyền đặt quan, thu thuế, bắt lính. Vua chỉ có mặt trong số đông dịp long trọng đặc trưng như tiếp sứ Tàu nhưng thôi. Từ đấy bước đầu thời kỳ “vua Lê chúa Trịnh”. Nhỏ chúa Trịnh cũng rất được quyền nỗ lực tập call là núm tử.Trước sự hống hách, lộng quyền của chúa Trịnh. Vua Lê Kính Tông không chống chịu nổi bèn cùng với bé Trịnh Tùng là Trịnh Xuân mưu giết thịt Trịnh Tùng. Quá trình “bại lộ, Trịnh Tùng bức Vua thắt cổ bị tiêu diệt giữa tuổi 32, Tùng mang lại Hoàng hoàng thái tử Lê Duy Kỳ lên cụ ngôi vua, rước hiệu là Lê Thần Tông”.Năm Quý Hợi (1623), an toàn vương Trịnh Tùng bị cảm, sai những quan bàn việc chọn nắm tử. Triều thần ngay tức thì tâu lấy thay tử Trịnh Tráng giữ binh quyền, còn nhỏ thứ là Thái Bảo quận công Trịnh Xuân duy trì chức phó. Thông báo này, ngày ngày tiếp theo Trịnh Xuân đem quân và voi vào phá nội phủ cướp lấy voi ngựa, vàng tệ bạc châu báu rồi bắt Trịnh Tùng phải dời ra phía bên ngoài thành rồi phóng lửa đốt phủ chúa.Trịnh Tráng thuộc em là Trịnh Khải lấy vua chạy ra ngoài. Trịnh Tráng họp các quan văn võ nghỉ ngơi chợ Nhân Mục huyện Thanh Trì bàn câu hỏi đối phó cùng với Trịnh Xuân. Lúc đó Trịnh Tùng sẽ quá tí hon yếu, không đúng em ruột là Trịnh Ðỗ dụ Trịnh Xuân đến Quán bội nghĩa (xã Hoàng Mai, thị xã Thanh Trì) nhằm trao mang đến đại quyền. Xuân đến, mồm ngậm cỏ, tủ phục nghỉ ngơi sân. Trịnh Tùng nói tội Xuân là kẻ phản loàn thần tặc tử, truyền lệnh đến Bùi Sĩ Lâm chặt chân Xuân cho đến chết. Còn Trịnh Ðỗ em Trịnh Tùng, sai con trai mình là Trịnh Thạc đi đón hoàng thái tử Trịnh Tráng đến gặp gỡ Trịnh Tùng. Vắt tử Trịnh Tráng với Thạc cưỡi thông thường một con voi. Thấy vậy, nằm trong tướng của Tráng cho thấy thêm là cha con ông chú (Trịnh Ðỗ) đã có âm mưu hại Trịnh Tráng, Tráng nghe vậy mới bảo Thạc cứ về dinh trước rồi trường đoản cú mình lấy quân chạy về đóng góp ở Ninh Giang.Ngày trăng tròn tháng 6 năm Quý Hợi (1623), Trịnh Tùng mất tại cửa hàng Thanh Xuân, huyện Thanh Oai, Trịnh Tráng mang lại đón linh cữu về Ninh Giang phát tang rồi không đúng 13 cái thuyền theo linh cữu rước về táng sinh sống Thanh Hoá. Trịnh Tráng cũng rước vua Lê về Thanh Hoá nhằm lo toan câu hỏi dẹp loạnNhư vậy là trong hai mươi năm nắm quyền, Trịnh Tùng đã đánh bại được công ty Mạc, khôi phục lại cơ thứ nhà Lê mà lại cũng bước đầu từ đây một kiểu thống trị tồn tại tuy vậy song cả vua lẫn chúa.Chúa Trịnh Tùng ngự ở Thăng Long 33 năm nữa, tổng cộng cả quãng đời chinh chiến lẫn hoà bình Trịnh Tùng nắm quyền 53 năm, khi mất đã 74 tuổi.♦ Văn tổ Nghị vương vãi - Trịnh Tráng (1623-1652): Dư đảng của họ Mạc do Kính Khoan đang chỉ chiếm cứ khu đất Cao bằng nghe tin Trịnh Tùng chết, những con pk giành ngôi chúa, ngay lập tức từ Cao bằng kéo xuống Gia Lâm, tín đồ theo đông mang đến hàng vạn. Trịnh Tráng bắt buộc rước vua Lê chạy vào Thanh Hoá.Tháng 8 năm Quý Hợi (1623), Trịnh Tráng lấy quân ra phá vỡ quân của Kính Khoan nghỉ ngơi Gia Lâm. Kính Khoan 1 mình chạy thoát thân trốn vào núi. Khiếp thành lại được yên, Tráng lại rước vua Lê quay trở về kinh đô. Ngày đông năm đó (1623) vua Lê phong thống chế thống quốc thiết yếu Thanh Ðô vương cho Trịnh Tráng.Trịnh Tráng lên núm quyền ở đậy chúa là thời điểm quan hệ thân họ Trịnh cùng họ Nguyễn trở buộc phải căng thẳng. Tạm im mặt Bắc, Trịnh Tráng lại nên lo ứng phó mặt Nam. Hôm nay ở lối Trong, chúa Nguyễn Phúc Nguyên đang ra mặt cản lại chúa Trịnh ở lối Ngoài. Trịnh Tráng các lần đem danh nghĩa vua Lê lấy quân đi tiến công Phúc Nguyên nhưng lại quân Nguyễn lợi dụng địa thế hiểm trở, đắp luỹ đài phản kháng quyết liệt, quân Trịnh không làm gì được, phải rút về. Lúc lên rứa quyền Trịnh Tráng đã cao tuổi (47 tuổi), từng trải vấn đề quân vấn đề đời nên trong chế độ cai trị, Tráng khéo léo và mưu mô hơn chúa trước. Ðể thắt chặt thêm quan hệ giữa bên chúa với vua Lê; Trịnh Tráng đem đàn bà của bản thân (trước đang lấy ông xã được bốn nhỏ với chú chúng ta của vua Lê) gả đến vua Lê, xay vua lập làm cho Hoàng hậu. Vua Lê đành chịu đồng ý việc đó.Năm Ất Dậu (1645), Trịnh Tráng tuổi vẫn già, xin vua phong cho nhỏ thứ hai là Tây quận công Trịnh Tạc có tác dụng khâm sai tiết chế những xứ chủ bửa thuỷ dinh chương quốc quyền binh, tả tướng mạo Thái uý Tây Quốc công Trịnh Tạc được chọn cầm quyền cha giữ ngôi chúa. Sau ra quyết định này vài ba hôm, Trịnh Tráng bị cảm mạo, các con là Trịnh Sầm, Trịnh Lịch vị không được phụ vương truyền ngôi bèn nổi loạn. Sau cả hai người con này đều bị tóm gọn chém. Thời kỳ núm quyền, Trịnh Tráng có chút công tích ngoại giao đáng chú ý là vua Minh từ địa điểm chỉ phong tước đoạt An nam đô thống sứ cho những vua Lê Trung Hưng, cho đây đã chịu đựng phong cho Lê Thần Tông làm An nam quốc vương.Năm Ðinh Dậu (1657), Trịnh Tráng mất, trải qua 30 năm chũm quyền ở bao phủ chúa, được vua Lê phong đến khi xong mức: Thượng chúa sư phụ Công cao thông đoán nhân Thanh vương, bị tiêu diệt 81 tuổi.♦ Hoằng tổ Dương vương vãi -Trịnh Tạc (1653-1682): Trịnh Tạc là nhỏ thứ hai và lại được bên chúa chọn làm thống chế chưởng quốc chủ yếu Tây Ðịnh vương từ năm Quý Tỵ (1653) lúc Trịnh Tráng còn đã sống. Sự đảo lộn sản phẩm công nghệ tự giữa Trịnh Tạc và Trịnh Toàn đã tạo nên một mâu thuẫn ngấm ngầm giữa Tạc cùng Toàn. Từ bây giờ cuộc chiến giữa Ðàng ngoại trừ và Ðàng vào đang càng ngày càng quyết liệt. Trịnh Toàn đang sở hữu binh quyền ngơi nghỉ Nghệ An. Năm Bính Thân (1656) Trịnh Tạc không đúng Căn là đàn ông cả làm cụ tử lĩnh chức Tá quốc dinh phó đô tướng mạo Thái Bảo Phú Quận công rước quân vào tỉnh nghệ an tăng viện mang đến Trịnh Toàn cùng cũng để kiềm chế Trịnh Toàn. Ngày 16 tháng 4 năm Ðinh Dậu (1657) trước khi qua đời, Trịnh Tạc cho người triệu Toàn về kinh kì mưu sát. Tuỳ thuộc Toàn sợ hãi bị vạ lây vẫn chạy sang mặt hàng quân Nguyễn nghỉ ngơi Ðàng Trong, riêng Toàn chần chờ làm sao, đem cục bộ voi ngựa, khí giới đến cửa quân của Trịnh Căn xin cháu đoái thương. Trịnh Căn không đủ can đảm quyết định. Toàn miễn cưỡng yêu cầu về kinh. Trịnh Tạc không đúng đình thần tra hỏi tống ngục cho tới chết. Quyền hành quân sự chiến lược từ tay Toàn được chuyển hết vào tay Trịnh Căn. Căn đóng quân sinh sống Nghệ An.Từ chúa Trịnh Tạc trở đi, vua Lê được cho phép các chúa Trịnh vào chầu không hẳn lạy, tờ chương tấu không phải đề tên, đặt địa điểm ngồi mặt tả nhà vua mọi khi thiết triều. Sau chiến thắng dẹp được Mạc Kính Vũ sinh hoạt Cao bằng tháng 9 năm Ðinh hương thơm (1667) , Trịnh Tạc từ nhận công sức của mình bao trùm tất cả, càng lấn lướt vua Lê, trường đoản cú gia phong Ðại nguyên soái thượng sư Thái phụ Tây vương.Năm Nhâm Tí (1672), Trịnh Tạc ép vua Lê rước quân đánh quân Nguyễn một trận to ở châu bắc cha Chính. Quân Trịnh thu được luỹ Trấn Ninh. Trịnh có rất nhiều tướng giỏi như Trịnh Căn, lãnh đạo quân thuỷ, Lê Thời Hiến lãnh đạo quân bộ. Trịnh huy động đến 3 vạn quân vượt sông Gianh tiến công vào cửa Nhật Lệ. Quân Nguyễn ra sức chống đỡ nhờ vào hệ thống thành luỹ kiên cố. Mon 12 năm Nhâm Tí (1672), Trịnh Tạc rút đại quân về chỉ để lại Lê Thời Hiến trấn duy trì Nghệ An. Từ đó hai phía Ðàng Trong cùng Ðàng Ngoài tạm dừng binh đao, rước sông Gianh làm giới hạn.Trở về tởm đô, Trịnh Tạc ban đầu chú ý đến máy bộ cai trị theo lối “chính quy”: Văn thần đề xuất thay phiên nhau vào ứng trực tại bao phủ chúa để triển khai công việc. Bài toán này điện thoại tư vấn là “nhập các”. Bên dưới sự tham gia, cố vấn của tham tụng Phạm Công Trứ, một loạt cơ chế mới về thuế khoá, ruộng đất được phát hành để giải quyết và xử lý hậu trái chiến tranh.Nhưng cũng vào thời kỳ này, bước đầu xuất hiện nạn kiêu binh. Bộ đội Thanh Nghệ cậy tất cả công lao trong trận mạc sinh ra kiêu ngạo, phóng túng, nổi loạn giết bồi tụng Nguyễn Quốc Trinh, giật phá công ty tham tụng Phạm Công Trứ. Gớm thành trở yêu cầu náo loạn.Tháng 7 năm gần cạnh Dần (1674), Trịnh Tạc mất, bé là Trịnh Căn nối duy trì ngôi chúa. Trịnh Tạc nạm quyền 25 năm, trải qua 4 đời vua Lê. Thần Tông, Huyền Tông, Gia Tông cùng Hy Tông, thọ 77 tuổi.♦ Chiêu tổ Khang vương - Trịnh Căn (1682-1709): Trịnh Căn là bé trưởng của Trịnh Tạc. Dịp còn bé dại có tội đề nghị giam vào ngục. Trong tương lai nhờ khéo vận động, Trịnh Căn được tha.Dưới thời Trịnh Căn, chiến tranh giữa Ðàng Trong và Ðàng ngoài đã lâm thời dừng. Vày thế, chúa Trịnh cũng có thể có điều kiện để củng cố cỗ máy cai trị làm việc Đàng Ngoài. Giúp cho việc cai trị của chúa Trịnh dịp đó nhiều người đỗ đạt cao, danh vọng bự như Nguyễn Danh Nho, Nguyễn Quý Ðức, Nguyễn Tông Quai, Ðặng Ðình Tưởng... Ở china nhà Thanh sẽ lên thay quyền, hy vọng mở rộng tác động ban đầu xuống vùng Nam. Họ tỏ ra có tương đối nhiều thân thiện với triều đình Lê-Trịnh: tháng 9 năm Mậu Tý nhà Thanh sai sứ lịch sự ban mang lại vua Lê cái đại từ ”trung hiếu thủ bang” (có lòng trung thành hiếu kính để lưu lại nước). Ðây là việc tri ân đến nhà Lê đã không đồng ý không cứu viện mang đến Ngô Tam Quế, bè bạn tôi bội nghịch nghịch phòng nhà Thanh. Vua Thanh còn không đúng sứ ban lễ vật cho vấn đề tế Huyền Tông với Gia Tông. Trịnh Căn đã làm cho được một vài việc đáng chú ý:Năm ngay cạnh Tý (1684) hạ lệnh cho quan lại vi hành thị tiếp giáp dân tình. Vào lệnh chỉ chúa Trịnh viết: “Thương yêu thương dân chúng là câu hỏi làm trước tiên trong chính sự. Dân bọn chúng có tín đồ vì quan trực thuộc hà khắc, bọn quyền quý ức hiếp, có tín đồ vì oan ức mà đề nghị phiêu tán tha hương, họ cần phải vỗ về thương mến mới phải”.Bằng nhiều nỗ lực ngoại giao, chúa Trịnh vẫn buộc bên Thanh trả lại một trong những thôn ấp vùng biên giới. Tuy nhiên vậy, lợi dụng chiến tranh Trịnh-Nguyễn, vùng biên giới việt nam không được chú ý đến, quan tiền lại trấn thủ và thổ hào từ bên kia biên giới xâm lấn không hề ít đất đai. Trịnh Căn đã bắt đầu có ý thức đòi lại đất, nhưng chưa được bao nhiêu.Năm Quý Dậu (1693) Chúa Trịnh cũng bắt đầu chỉnh đốn lại thể văn thi ở các khoa trường và bắt đầu đặt chức quan quản ngại lãnh các bước ở Quốc Tử Giám, làm cho số “tu tri” để quản lý mọi mặt các xã buôn bản trong nước.Trịnh Căn cũng rất suy xét việc chuẩn bị cho người kế nghiệp, cơ mà về việc này chúa chạm chán phải nhiều lận đận.Năm Kỷ Sửu (1709) Trịnh Căn mất. Chắt là Trịnh cương lên nối ngôi. Trịnh Căn giữ bao phủ chúa 28 năm. Mất thời gian 77 tuổi truy tôn là Khang Vương, hiệu là Chiêu Tổ.♦ Hy tổ Nhân vương vãi Trịnh cưng cửng (1709-1729): Trịnh cương cứng là nhỏ trưởng của è Quan vương Trịnh Bình, là chắt của Trịnh Căn được chọn để nối nghiệp chúa. Sự lựa chọn này là vừa theo vẻ ngoài trực hệ vừa vì chưng hai đại thần có tiếng thời Lê-Trịnh là Nguyễn Quý Ðức và Ðặng Ðình tướng mạo tiến cử. Năm Kỷ Sửu (1709), Trịnh Căn mất, Trịnh cương nối ngôi, gia phong là nguyên soái tổng quốc bao gồm An Ðô vương.Tháng 9 năm gần cạnh Ngọ (1714), Trịnh cương lại được tiến phong Ðại nguyên suý tổng quốc chính Thượng sư An vương. Nhân dịp tiến phong, Trịnh cương vào bái yết Thái miếu và chầu vua Lê ở năng lượng điện Vạn Thọ. Ðây là động tác tỏ ra Trịnh cương là người biết giữ mối quan hệ vua Lê chúa Trịnh, không quá mức lấn quyền như các chúa trước. Ðáp lại, Lê Dụ Tông kính trọng cương cứng khác thường, đến tấu sớ chưa hẳn đề tên.Thời kỳ sinh hoạt ngôi chúa, Trịnh cương cứng rất cần cù lo toan vấn đề trị nước. Chúa trọng dụng bố đại thần khôn cùng trẻ và tài năng là Lê Anh Tuấn, Nguyễn Công Cơ với Nguyễn Công Hãng. Cùng với các quan này, nhất là với Nguyễn Công Hãng, Trịnh cương cứng bàn định và phát hành hàng loạt cách tân về thuế khoá áp dụng ép thuế sơn Dung Ðiệu học của Trung Quốc, nhằm hạn chế bất công trong thuế má để lại từ trước. Sử ghi rằng tất cả lần nửa đêm, nghĩ tới sự việc cải cách, Trịnh cưng cửng sai người đánh thức hai quan liêu Tể tướng là Công Hãng với Anh Tuấn mời vào đậy bàn việc. Có những lúc làm việc kéo dài đến vượt trưa.Có lần bàn về vẻ ngoài cho những quan quần thần khuyên Trịnh Cương sử dụng áo màu quà để tiếp kiến bầy đàn tôi. Cương khước từ vì mang lại màu rằng màu quà chỉ giành riêng cho vua, bản thân là chúa, dùng màu tía để khác nhau với các quan trong triều là đượcGia thuộc chúng ta Trịnh đều có quân riêng, Trịnh Cương chỉ thị giải tán, chỉ bảo quản một lực lượng thống nhất vì phủ chúa làm chủ nhằm đề phòng những thân thuộc đại chiến tranh dành riêng quyền lực. Sau đó, Trịnh Cương tổ chức triển khai lại quân ngũ của bao phủ chúa, đặt sáu quân doanh, mỗi doanh biên chế 800 người, bổ nhiệm 6 tướng phân tách nhau thống lĩnh. Ðầu năm 1724, Trịnh cương cứng được vắt nhà vua tế bọn Nam Giao tuy vậy không đứng vào nơi vua Lê có tác dụng lễ. Fan đương thời khôn xiết tin phục Cương.Trịnh Cương vô cùng chú trọng đến việc bổ dụng với làm trong trắng đội ngũ quan lại. Năm gần cạnh Thìn (1724), theo lời bàn của Nguyễn Công Hãng, chúa cho phép dân bọn chúng được yết bảng góp chủ kiến quan lại địa phương. Ba cáo gửi những địa phương tất cả ghi rõ: ”Những điều yết lên bảng phải bắt đầu từ lẽ công bằng, cả loạt số đông cùng một giọng. Người nào yết bảng theo ý riêng rẽ mình, khen chê bậy bạ sẽ ảnh hưởng tội”Một câu hỏi hiếm xẩy ra trong cơ chế phong loài kiến là tổ chức thi lại để đào thải kẻ bất tài nhờ chạy chọt mà lại đỗ đạt. Năm Bính Ngọ (1726), Nguyễn Công Cơ tâu lên chúa rằng chuyện thi cử có tương đối nhiều nhũng lạm, phần lớn con em nhà quyền cố gắng đỗ mùi hương cống, không có thực tài, Trịnh cương cứng hạ lệnh mang lại thi lại, tiến công hỏng 28 người, trong những số đó có quan tham tụng Lê Anh Tuấn, nhỏ Huân quận Công Ðặng Ðình Giám, nhỏ nuôi nội giám Ðỗ Bá Phẩm... đàn này được giao xuống đến pháp đình xét hỏi với trị tội nặng. Nguyễn Công Cơ bởi vì dám nói thẳng, được thăng chức thiếu hụt bảo.Tháng 10 năm Ðinh mùi (1727) Trịnh cương cứng phong cho bé là Trịnh Giang làm cho tiết chế, tước uy quận công còn từ bỏ soạn bài bác ”Bảo huấn” nhằm ban dạy dỗ Trịnh Giang.Về già, Trịnh cưng cửng thường đi tuần thú vãn cảnh các nơi, đến sửa dựng nhiều chùa sống núi Ðộc Tôn cùng Tây Thiên nhằm du ngoạn. Cổ Bi vốn là đất nổi tiếng vùng ghê Bắc, tiếp gần kề xã Như khiếp là quê bà bầu của Trịnh Cương phải chúa trở về viếng thăm luôn. Chúa còn đến xây lấp đệ new tại đó, đem tên là đậy Kim Thành và bao gồm ý định đóng lấp chúa làm việc đấy. Năm Kỷ Dậu (1729) Trịnh Cương đi chơi chùa Phật Tích rồi Như Kinh, mắc bệnh chết tức thì tại đó, quan tiền quân kín đưa về che phát tang. Vị chúa có không ít tâm tiết với công cuộc cải tân kinh tế, thiết yếu trị này mất trong tuổi 44, thay quyền trăng tròn năm. Sau này con con cháu suy tôn chúa là Nhân vương, hiệu là Hi tổ.♦ Dụ tổ Trịnh vương vãi - Trịnh Giang (1729-1740): Trịnh Giang là con cả Trịnh Cương. Khi Giang còn giúp Thế tử, phó của Giang là Nguyễn Công Hãng vẫn dâng một mật sớ nhấn xét rằng: Giang là người ươn hèn quan trọng gánh vác được ngôi chúa. Trịnh Cương đột ngột mất, Trịnh Giang với tư biện pháp là núm tử lên nối ngôi chúa.Tháng 4 năm Canh Tuất (1730), Giang từ tiến phong là Nguyên soái, thống quốc thiết yếu Uy nam vương. Sau khi lên ngôi, Trịnh Giang tôn bà nội là thái phi Trương Thị (vợ Trịnh Bính, bạn xã Như Kinh, thị trấn Gia Lâm, mẹ Trịnh Cương) có tác dụng Thái tôn Thái phi, mỗi lúc truyền đạt lời của Thái tôn Thái phi thì điện thoại tư vấn theo huý chỉ; tôn chị em đẻ có tác dụng Thái phi; truy nã tôn ông nước ngoài là Tuấn quận công Vũ tất Tố lên Tuấn Trạch công với đích chủng loại Trịnh Thị (vợ cả của Trịnh cương nhưng không tồn tại con, đang mất) làm cho Thái phu nhân, lập đền thờ ở khiếp đô.Năm Tân Hợi (1731) vì có điềm tai dị (Nhật thực) chúa hạ lệnh mang đến bày tôi trình bày ý con kiến về thiết yếu sự. Bùi Sĩ Tiêm đưa ra 10 điều, lời lẽ hết sức thống thiết, trọng tâm huyết, chỉ trích đa số mục nát trong bộ máy cai trị thời điểm bấy giờ. Vì thế bầy quyền thần siêu ghét Tiêm. Sớ mang đến tay Giang, quyền thần lại nói gièm thêm, Giang giận lắm, tước vứt hết quan, xua Sĩ Tiêm về quê. Sau một thời gian ngắn, Tiêm mất.Sau 6 năm giữ quyền bính, năm Bính Thìn (1736) Trịnh Giang phong cho em là Doanh 17 tuổi là ngày tiết chế thuỷ bộ chủ quân, chức Thái uý, tước An Quốc Công, mang đến mở bao phủ Lượng Quốc. Từng tháng 3 lần Doanh chũm Giang triệu con kiến trăm quan sống Trạch các để nghe tâu trình công việc. Giang thư thả tay vào siêu thị chơi bời. Giang mang đến xây dựng không ít cung quán miếu chiền siêu nguy nga cùng tốn kém: miếu Hồ Thiên, Hành phòng tiêu Trạo, tự Dương, bao phủ đệ ở những làng nước ngoài như buôn bản Tử Dương, buôn bản Mi Thử. Nhân việc xây đắp này, chính vì như thế người làm cho ruộng, người đi buôn mất hết cơ nghiệp.Trịnh Giang lao vào ăn chơi dâm loạn bắt buộc sức khoẻ càng ngày càng kém sút. Một hôm bất thần Trịnh Giang bị sét đánh gần chết. Từ đó mắc căn bệnh “kinh quý” (chứng tinh thần bất định, hoảng loạn và xuất xắc sợ hãi). Lũ hoạn quan lại Hoàng Công Phụ dối trá rằng: Muốn không biến thành hạ chỉ gồm cách trốn xuống đất. Nhân đó đàn chúng đào hầm mang lại chúa, hotline là cung Thưởng Trì. Từ đó Trịnh Giang ở hẳn dưới hầm, không thể ra ngoài. Cầm là Hoàng Công Phụ càng có điều kiện để lộng quyền. Quan liêu quân ý muốn trừ khử bạn bè hoạn quan lại này, yêu cầu khắp các vùng dân bọn chúng đã nổi lên: hải dương có Nguyễn Tuyển, Nguyễn Cừ... Dân quê treo bừa vác cuốc đi theo khôn cùng đông, tất cả nơi đến hàng chục ngàn người, triều đình bất lực, ko trị nổi.Trước tình trạng nguy ngập ấy, Thái phi Vũ thị đã cùng triều thần bàn giải pháp lập Trịnh Doanh lên thay Trịnh Giang để trấn an lòng người. Năm Canh Thân (1740) Trịnh Doanh lên chũm quyền ngôi chúa, đem hiệu là Minh Ðô Vương, viến tôn Trịnh Giang làm cho Thái thượng vương. Bởi thế Trịnh Giang cầm quyền được 10 năm (1729-1740) sau đó lánh ngơi nghỉ cung Thưởng Trì thêm hai mươi năm nữa rồi bắt đầu mất, thọ 51 tuổi, tầm nã tôn là Thuận vương, hiệu là Dụ Tổ.♦ Nghị tổ Ân vương - Trịnh Doanh (1740-1769): Trịnh Doanh là nhỏ thứ cha của Trịnh Cương. Giang lên rứa quyền ở phủ chúa sẽ lâu mà chưa có con, thấy em là Doanh văn tài võ lược bắt đầu phong làm Khâm không đúng Tiết chế các xứ thuỷ bộ chủ quân, thái uý An Quốc công, mang lại mở lấp đệ riêng dự phòng có người nối ngôi. Vị không thiết gì đến chính vì sự nên từ thời điểm năm Bính Thìn (1736) Giang đã trao quyền nhiếp chủ yếu cho Doanh. Quan liêu hệ đồng đội Giang và Doanh là giỏi đẹp, không tồn tại gì đáng cần phàn nàn. Tất cả điều là thái giám Hoàng Công Phụ lại ghen ghét Doanh vì chưng Doanh sáng sủa suốt, trái quyết, có tài năng văn võ với còn khôn cùng trẻ mà đã được quyền nhiếp chính, được lòng các quan tiền trong ngoài. Công Phụ vẫn tìm biện pháp hạn chế quyền lực của Doanh. Phụ hạ lệnh mang lại triều quan mong mỏi tâu bè cánh việc gì cùng với Doanh, không được dùng chữ “bẩm” mà yêu cầu dùng chữ “thân” (trình). Bao phủ chỉ mang lại Doanh dùng 1 căn nhà nhỏ tuổi ở phía Nam đậy chúa gọi là “để”.Biết Công Phụ mong mỏi hại mình, Doanh khôn khéo giữ gìn kín đáo đáo cùng nín nhịn. Trịnh Thái phi chúng ta Vũ đến triệu những triều thần Nguyễn Quý Cảnh, Nguyễn Công Thái, Trịnh Ðạc, Vũ vớ Thận, Nguyễn Ðình Hoàn họ bàn trừ khử bè bạn Hoàng Công Phụ và đưa Trịnh Doanh đăng quang chúa.Lợi dụng cơ hội Hoàng Công Phụ lấy toàn quân phiên bản bộ ra dẹp cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Tuyển ở ngoài, Nguyễn Quý Cảnh đem hương binh vào kinh đảm bảo phủ chúa với vào chầu vua Lê, xin ra chỉ chuyển Trịnh Doanh lên ngôi chúa. Tiếp đến hương binh của Quý Cảnh giết thịt hết bè bạn của Hoàng Công Phụ. Trơ trọi tự trở lại trong tủ chúa. Trịnh Doanh lúc đã gồm thực quyền vào tay, liền ban hành nhiều quyết định, phù hợp với lòng người, được quần thần với dân bọn chúng ủng hộ. Chế độ cai trị dưới thời Trịnh Doanh khá chắc chắn và hoàn chỉnh. Nhiều sắc lãnh đạo quy định được ban hành dưới thời Trịnh cưng cửng (đã bị Giang bỏ) nay được dùng lại. Doanh cũng là một trong viên tướng giỏi có tài cầm quân. Trong khoảng 10 năm nắm quyền, Trịnh Doanh lần lượt vẫn đánh tan với dẹp yên các cuộc khởi nghĩa khắp nơi. Ðất nước tạm thời lắng nạn hỗn loạn, đặc biệt là quân Thanh Nghệ mà sau đây hậu quả tai hại phát sinh là nàn kiêu binh. Chúa sau Trịnh Doanh đã cần hứng ghánh chịu hậu quả ấy. Hơn nữa, do sai lạc không thể tha đồ vật được là đốt không còn sổ sách thư từ, thu nhặt không còn chuông khánh những chùa chiền nhằm đúc binh khí.Trịnh Doanh cũng cần mẫn lo việc chính sự; mang đến đặt ống đồng ở cửa đậy để dấn thư từ dân bọn chúng tố cáo việc làm không nên trái của quan liêu lại; định lệ các quan tự tam phẩm đến nhất phẩm, hằng ngày lần lượt đồ vật tự hai bạn vào bao phủ chúa để hỏi về chính sự và mưu sách vấn đề quân, việc nước. Năm Ất Hợi (1755), vua Lê gia phong cho Trịnh Doanh là Thượng sư Thượng phụ anh đoán văn trị võ thuật Minh vương. Mon 12 năm Ất Hợi (1755), Trịnh Doanh mong mỏi Thiên đô sang Gia Lâm bèn hạ lệnh cải thiện xây dựng cung miếu làm việc Cổ Bi. Thế nhưng vẫn chưa dọn sang bởi Doanh vốn si với chủ yếu sự.Một điều đáng chăm chú là mỗi khi tuyển lựa chọn và lưu ý đến quan lại, Trịnh Doanh rất quý trọng thực tài, chúa là người thứ nhất quy định: bất kể ai, trước lúc bộ Lại bổ nhậm cất nhắc, phải đem vào phủ mặt đường yết kiến để chúa trực tiếp hỏi về việc làm, ai có công dụng mới trao đến chức quyền. Chúa thưởng phạt siêu công minh. Các danh sĩ xuất thân khoa giáp được trọng dụng tiêu biểu là Lê Quý Ðôn, Ngô Thì Sĩ....Lịch sử ghi nhận các năm Trịnh Doanh nuốm quyền sống Bắc Hà là rất nhiều năm giang sơn ổn định và thịnh đạt. Mon giêng năm Ðinh Hợi (1767) Trịnh Doanh mất, bé là Trịnh Sâm nối ngôi, nhì mươi tuổi, Trịnh Doanh lên thay quyền, mất cơ hội 48 tuổi, ở che chúa 28 năm.♦ Thánh tổ Thịnh vương vãi - Trịnh Sâm (1767-1782): Trịnh Sâm là con trưởng của Trịnh Doanh. Năm Ất Sửu (1745) Sâm được lập làm chũm tử. Trịnh Doanh tỏ ra cẩn trọng việc nuôi dạy con, bổ nhiệm hai ts danh tiếng là Dương Công Chú với Nguyễn hoàn làm bốn giảng mang đến Trịnh Sâm. Mon 10 năm Mậu dần dần (1758), Trịnh Doanh phong cho con là Sâm là tiết chế thuỷ bộ chủ quân, Thái uý, Tĩnh Quốc Công, mở đậy Lượng Quốc và hết thảy quá trình triều bao gồm được giao hẳn mang đến Sâm.Mùa xuân năm Ðinh Hợi (1767), Trịnh Doanh mất, Trịnh Sâm nối ngôi, tiến phong là thống chế Tổng quốc chính Tĩnh đô vương.Trịnh Sâm là người cứng rắn, thông minh, quyết đoán. Tự nhỏ, Sâm đã làm được học cho nơi mang đến chốn: có đủ tài văn võ, sẽ xem khắp tởm sử cùng biết có tác dụng thơ. đăng quang chúa, tự kỷ cương cứng triều nội đến chính sự cả nước, Trịnh Sâm mang lại sửa thay đổi lại vì nhận định rằng phép tắc những triều trước là bé dại hẹp, ni Sâm muốn làm khổng lồ rộng hơn, nên hầu như tự quyết đoán, ko nệ theo phép cũ.Tại triều, ngay năm đầu Sâm lên ngôi, em là Trịnh Lệ mưu giết nhằm thoán đoạt. Lệ cũng là fan sáng suốt tất cả cơ mưu cùng trí dũng. Chạm mặt lúc phụ thân chết, Lệ mật hứa hẹn với Dương Trọng Khiêm cùng Nguyễn Huy Bá là gia khách hàng định ngày giết thịt Sâm. Việc bị lộ, Phạm Huy Cơ với đồ đảng bị giết, Trịnh Lệ bị tống giam.Ngay sau khoản thời gian lên ngôi chúa, Trịnh Sâm đã tìm cớ gần cạnh hại hoàng thái tử Duy Vĩ. Năm Kỷ Sửu (1769), sau 2 năm lên ngôi, vày ghen ghét tài năng, đức độ và vị thế của thái tử Duy Vĩ, Sâm đã vu tội mang lại Thái tử, sai fan bắt giữ, truất ngôi và tống giam đến bị tiêu diệt trong ngục.Năm Canh hương thơm (1770), sau khoản thời gian đánh tung Lê Duy Mận, buộc Duy Mận từ bỏ tử, Trịnh Sâm kiêu mãn, mang đến mình bao gồm công lớn, tứ cõi lặng ổn hơn hẳn mọi đời chúa trước buộc phải tự tiến phong là Ðại nguyên suý tổng Quốc chính, Thượng sư Thượng phụ, Duệ đoán văn công võ đức Tĩnh vương.Năm gần cạnh Ngọ (1774), nhằm khuếch trương thêm thanh thế, Sâm không nên Hoàng Ngũ Phúc làm thống tướng rước quân vào Nam đánh chúa Nguyễn. Ðể tăng tốc thanh ráng cho binh sỹ Nam chinh, mon 10 năm đó, Sâm thân thay quân kéo vào Thuận Hoá. Quân Trịnh chiếm được Thuận Hoá với đặt quan kẻ thống trị đất Thuận Quảng. Mon 9 năm Nhâm dần dần (1782), Trịnh Sâm mất, thọ 44 tuổi, 16 năm sinh hoạt ngôi chúa. ♦ Tuyên phi Ðặng Thị Huệ và Ðiện Đô vương Trịnh Cán: Ðặng Thị Huệ quê ở làng Phù Ðổng, thị trấn Ðông Anh, tỉnh bắc ninh (nay là Hà Nội), là 1 nữ tì phục vụ trong bao phủ chúa. Trịnh Sâm sau khi đã dẹp yên những cuộc khởi nghĩa lớn, bốn phương yên ổn, kho đống đầy đủ, từ từ sinh bụng kiêu căng, xa xỉ, hậu phi thị chị em kén vào khôn cùng nhiều, khoác ý vui chơi thoả thích.Một hôm, tiệp dư nai lưng Thị Vinh sai người vợ tỳ Ðặng Thị Huệ bưng một khay hoa cho trước mặt chúa. Thị Huệ mắt phượng mày ngài, vẻ fan rất xinh đẹp cùng hấp dẫn. Chúa Trịnh trông thấy mang lòng thương mến đặc biệt. Thị Huệ càng ngày càng được chúa yêu. Ả nói gì chúa cũng nghe cùng có bài toán gì chúa cũng nói cùng với Thị Huệ. Từ bỏ đó, Thị Huệ được sống cùng một địa điểm với chúa y hệt như vợ ông xã nhà hay dân. Xe kiệu xống áo của Thị Huệ mọi được mua sửa như đồ dùng của chúa.Thị Huệ càng ngày càng lộng hành. Hễ có chuyện không hài lòng là xây xẩm mặt mày, kêu khóc thảm thiết khiến chúa rối lòng. Lúc Huệ tất cả thai, chúa sai fan lễ bái khắp các chùa, ý muốn sinh con thánh. Năm Ðinh Dậu (1777) Huệ sinh bé trai, chúa yêu thương dấu khác lại lấy tên của chúa thủa nhỏ dại đặt cho con là Cán, trầm trồ nó giống mình. Cán được một tuổi đã có tướng mạo vô cùng khôi ngô đối đáp gẫy gọn. Biết chúa nuông Cán, Thị Huệ âm mưu cướp ngôi chũm tử mang đến Cán.Nguyên trước đó, một quý phi tên là Ngọc Hoan đang sinh con trai đặt thương hiệu là Tông. Sâm không yêu Ngọc Hoan nên không muốn lập làm thay tử, tuy nhiên Trịnh Tông đang 15 tuổi. Tông cực kỳ khôi ngô tuy vậy chúa chẳng chú ý chăm lo dạy bảo. Câu hỏi học tập của Tông gần như giao phó cho các quan. Ðến tuổi, Tông được ra ở riêng, chúa cũng lờ luôn. Ngôi vắt tử chưa định nên lòng tín đồ ly tán, chia hai phe: phe Trịnh Tông, phe Trịnh Cán. Ðặng Thị Huệ tìm kiếm được người có quyền năng trong tủ chúa là Huy quận công Hoàng Ðình Bảo. Hai người này cấu kết với nhau nhằm mưu lập Trịnh Cán đăng vương chúa.Thế tử Tông thấy chúa ghẻ lạnh với bản thân như vậy, lại biết được âm mưu của Ðặng Thị Huệ cùng Quận Huy, phải đã bắt giam hai mẹ con Ðặng Thị Huệ để dành riêng ngôi chúa về mình. Không ngờ Trịnh Sâm lại khỏi bệnh, bài toán bị lộ. Rứa tử Tông chịu tội giam biếm truất làm nhỏ thứ. Từ đó phe cánh của Thị Huệ ngày càng mạnh. Triều quan phần nhiều hùa theo Ðặng Thị Huệ.Thị Huệ hối hận thúc Trịnh Sâm lập Cán lên ngôi nỗ lực tử. Bề tôi Trịnh Sâm cũng hùa hùn vào. Sâm vẫn định lập Cán, nhưng mẹ Sâm là Trịnh thái phi Nguyễn Thị can ngăn bắt buộc Sâm chưa quyết. Sau đó, bởi vì thúc giục của Huệ, Trịnh Sâm lập Cán làm vậy tử, mặc dù Cán mới lên năm, Sâm dùng Quận Huy làm thầy dạy Cán. Sâm mắc bệnh trĩ, luôn luôn ở trong cung không lúc nào đi ra ngoài. Ðặng Thị định xếp đặt công việc, gài thủ túc giữ đầy đủ cương vị chủ chốt trong bao phủ chúa. Cán là cố gắng tử còn nhỏ, lũ họ càng lộng quyền.Năm Tân Sửu (1781), bệnh tình của Sâm nặng nề thêm và qua đời. Thị Huệ thông đồng với Quận Huy lập Cán lên ngôi chúa. Tuyên phi Ðặng Thị Huệ nghiễm nhiên trở nên người tinh chỉnh và điều khiển chính góp con. Lòng người khiếp sợ từ bao phủ trở ra ghê thành, buôn bản dã, ai ai cũng biết chắc chắn là hoạn loạn đã sảy ra.Tháng 10 năm Tân Sửu (1781), quân lính Tam tủ nổi loạn, truất ngôi Cán, giáng xuống Cung quốc công, đập phá nhà cửa, giết Ðình Bảo cùng thân trực thuộc phe cánh. Họ đón Trịnh Tông lên ngôi vương, phong là nguyên soái Ðoan nam giới vương. Từ bỏ đó, kiêu binh càng ngày càn rỡ, không người nào trị nổi. Phe cánh Ðặng Thị Huệ bị truy tìm và trả thù. Huệ bị truất ngôi xuống trang bị nhân, sau uống dung dịch độc chết. Trịnh Cán bị giáng ra ở bao phủ Lượng Quốc, nhỏ bệnh chết, sinh hoạt ngôi được một tháng.♦ Ðoan nam Vương - Trịnh Tông (1782-1786): Trịnh Tông còn mang tên nữa là Trịnh Khải, là nam nhi đầu của Trịnh Sâm với cung tần Dương Thị Ngọc Hoan, bạn làng Long Phúc, huyện Thạnh Hà. Chị của Ngọc Hoan vốn là cung tần của Trịnh Doanh, được Trịnh Doanh vô cùng yêu quý. Nhờ vào chị nhưng Ngọc Hoan được lựa chọn vào có tác dụng cung tần của Trịnh Sâm (con trai Doanh).Sâm mất, Huệ và Quận Huy lập Cán lên ngôi chúa thì một bề tôi của Trịnh Tông là Dự Vũ phụ thuộc vào kiêu binh nổi dậy lập Tông lên ngôi chúa. Nạn kiêu binh hoành hành khắp tởm kỳ, dân bọn chúng ngày tối nơm nớp lo sợ.Tháng 6 năm Bính Ngọ (1786), đang lúc phủ chúa rối ren là cụ thì nghĩa binh Tây đánh của Nguyễn Huệ cùng với danh nghĩa “diệt Trịnh phò Lê” lôi ra Bắc Hà.Chống cự lại hết sức yếu ớt, quân Trịnh tung rã, bỏ chạy. Tướng Hoàng Phúc Cơ, Nguyễn Lệ tháo chạy lên phía bắc. Trịnh Tông mặc nhung phục, ngồi voi, cố gắng cờ lệnh chỉ huy, quân sĩ nhìn nhau không có ai nghe theo. Chúa Trịnh phải một mình bỏ chạy lên đánh Tây bị Nguyễn Trang cùng chân tay bắt nộp ngay cho quân Tây Sơn. Trên phố giải cho quân Tây Sơn, Trịnh Tông dùng dao từ tử. Trang rước xác Tông nộp đến Tây Sơn. Nguyễn Huệ sai tín đồ khâm liệm tống táng cho Trịnh Tông chi tiết rồi bổ nhiệm Nguyễn Trang làm trấn thủ đánh Tây, tước đoạt Tráng Liệt hầu. Trịnh Tông làm cho chúa được 4 năm thì bị chết, thọ 24 tuổi.
Xem thêm: Bộ Đề Thi Giữa Học Kì Môn Toán Lớp 7 Môn Toán, Please Wait
♦ Án Đô vương vãi - Trịnh Bồng (tháng 9/1786 đến tháng 9-1787): Trịnh Bồng là bé Trịnh Giang, bác họ của Trịnh Tông. Ban sơ Bồng được phong làm cho Côn quận công. Trịnh Tông thua, Trịnh Bồng tị nạn ở huyện Văn Giang (Hải Dương) tuyển mộ binh mã đợi thời cơ. Lúc Nguyễn Huệ thuộc anh là Thái Ðức Nguyễn Nhạc rút về Nam, Trịnh Lệ liền mang quân qua đò Thanh Trì kéo về chỉ chiếm lại phủ chúa. Ðang đêm, Trịnh Lệ mang đến nổi trống triệu tập triều quan mang đến bàn việc lập Lệ lên ngôi chúa. Việc hấp tấp vội vàng vội vàng đang không thành. Vua Lê, sau khi gắn bó cùng với Tây Sơn không muốn chia quyền mang đến họ Trịnh như lúc trước nữa, quan hệ nam nữ giữa Vua Lê và Trịnh Lệ cực kỳ căng thẳng, Trịnh Lệ định mưu thoán nghịch.Giữa lúc ấy, một số người gần cận xui Trịnh Bồng viết biểu xin về chầu vua. Trịnh Bồng bấy giờ đã 40 tuổi, tính nết hiền từ, khoan hậu được nhiều người mến mộ. Cuối đời, Trịnh Sâm, vì việc lập nhỏ trưởng, bé thứ nặng nề quyết, có những lúc Sâm định lập Trịnh Bồng để trả lại ngôi chúa cho anh con nhà bác. Vì thế Sâm đến Thị Huệ nuôi Trịnh Bồng đề phòng cụ Cán nếu Cán mệnh mệt. Trịnh Tông lên ngôi, kiêu binh mấy lần ý muốn phò Côn Quận Công Trịnh Bồng, đã vào tận nhà để thúc ép và đón rước, Bồng đã nhất định từ chối. Thời điểm quân Tây tô kéo ra, Bồng chỉ mang theo một đứa ở, một tên lính lánh vào huyện Chương Ðức, tất cả tính chuyện đi tu. Biết Trịnh Lệ làm các điều ngang ngược, trái phép, một vài quan tìm gặp, khuyên Trịnh Bồng về triều góp vua. Thấy Trịnh Bồng vào triều, triều thần theo giúp, thanh chũm Trịnh Bồng ngày càng lớn. Bồng chưa có ý lấn quyền vua Lê mà lại do bộ hạ thúc giục bắt buộc đã nghe theo.Bồng mang lại chầu, vua ước ao Bồng về lại quê hương cũ, phong có tác dụng Tiết chế thuỷ cỗ chủ quân, Bình chương quân quốc trọng sự, Thái uý Côn quận công, cấp cho 3000 tên lính, 5000 mẫu mã ruộng cùng 200 xã dân tộc để phụng thờ họ Trịnh. Bầy Ðinh Tích Nhưỡng lại mong muốn Trịnh Bồng làm cho vương tại phủ chúa đời chúa trước kia nên đã những lần can đảm sang xin vua phong vương mang đến Trịnh Bồng. Ngược lại, vua Lê kiên quyết từ chối. Sau cùng do sức xay của Ðinh Tích Nhưỡng kẻ cầm binh quyền, bất đắc dĩ, vua nên y theo, phong Bồng làm cho Nguyên soái, tổng quốc chính, Yến Ðô vương.Trịnh Bồng nhu nhược, lười biếng, không điều khiển và tinh chỉnh được công việc, bởi đó chính vì sự lại lọt vào tay Ðinh Tích Nhưỡng. Bọn chúng khuyên Bồng lập lại tủ chúa như xưa, đậy chúa thành một triều đình riêng. Tự đó, vua cùng chúa ngày càng mâu thuẫn. Vua Lê định mong viện quân ngoại trừ trấn vào tởm dẹp Trịnh, Trịnh Bồng biết, doạ giết, lập vua khác. Tình thế rất là nguy khốn. Vua Lê đề nghị cho vời Nguyễn Hữu Chỉnh từ nghệ an cho quân về giúp. Quân Chỉnh vào Thăng Long một phương pháp dễ dàng. Tướng lính Trịnh vứt chạy. Họ Trịnh từ Thái vương vãi Trịnh Kiểm truyền đến Trịnh Sâm vừa mới được 8 đời thì xảy ra biến loạn, đúng cùng với lời dự đoán về khu đất phát tích của tiên sư họ Trịnh. Ðến án Ðô vương vãi Trịnh Bồng thì nghiệp chúa hết.